Van handicapsituatie naar gelijkwaardige en onafhankelijke participatie voor iedereen
Handicap wordt vandaag niet enkel meer omschreven als het gevolg van een persoonlijk ‘medisch’ verschijnsel, maar als het resultaat van een wisselwerking tussen persoons- en omgevingskenmerken. De handicapsituatie wordt ‘gecreëerd’ door de onaangepastheid van de omgeving of de maatschappij aan de noden van de betrokken personen.
Figuur: creatie of eliminatie van handicap
De oplossingen bevinden zich enerzijds op het niveau van het individu. Hulpmiddelen bv. kunnen de mogelijkheden van de gebruikers verhogen. Maar ook de omgeving of de maatschappij speelt een belangrijke rol. Deze sociale verantwoordelijkheid uit zich o.a. in een toegankelijke leefomgeving en in een maatschappij die zich open stelt voor de implementatie van persoonsgebonden oplossingen.
Iedereen heeft recht op een kwaliteitsvol bestaan. De mate van inclusie en de mogelijkheid om deel te nemen aan de samenleving spelen hierin een cruciale rol. Door iedereen op een gelijkwaardige en onafhankelijke wijze toegang te bieden tot de omgeving, tot vervoer, gebouwen, producten, diensten en informatie, kan de maatschappij een grotere participatie en dus een kwaliteitsvoller bestaan voor iedereen bewerkstelligen.
Toegankelijkheid, een recht
Toegankelijkheid is een basisrecht voor iedereen. In het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap krijgt toegankelijkheid ruime aandacht. België heeft dit Verdrag op 2 juli 2009 geratificeerd en heeft bijgevolg toegankelijkheid als een recht voor personen met een handicap aangenomen.
Als gevolg van de ratificatie hangt de realisatie van toegankelijkheid niet meer af van goede wil. Overheden en andere instanties of personen die zich tot een ‘publiek’ richten, moeten zich verplicht inzetten tot toegankelijkheid en kunnen op hun plichten worden gewezen.
Integrale toegankelijkheid
Integrale toegankelijkheid wil zeggen ‘toegankelijkheid voor iedereen’. Het is een misvatting te denken dat toegankelijkheid alleen van belang is voor mensen met een handicap. Iedereen heeft immers baat bij een gebruiksvriendelijke, veilige en comfortabele leefomgeving. Voor personen met een handicap is toegankelijkheid echter een absolute noodzaak om te kunnen participeren aan het maatschappelijk leven.
Integrale toegankelijkheid kan worden omschreven aan de hand van drie basisbegrippen:
- Bereikbaarheid:
Is een bestemming vlot te bereiken, bv. met het openbaar vervoer?
- Bruikbaarheid:
Kan ik doen waarvoor ik gekomen ben, bv. kan ik me op een comfortabele manier
verplaatsen, zitten, er binnen of buiten geraken?
- Begrijpbaar:
Begrijp ik de situatie en word ik begrepen?
Integrale toegankelijkheid houdt ook in dat iedereen de publieke ruimte op een zelfstandige, gelijkwaardige en zo onopvallend mogelijke manier moet kunnen gebruiken. Er moeten dus geen aparte maatregelen worden getroffen voor elke persoon die van het ‘gemiddelde’ afwijkt. Integendeel, bij integrale toegankelijkheid gaat het er net om de verschillende behoeften van mensen op een vanzelfsprekende wijze te integreren in voorzieningen die bruikbaar zijn voor iedereen.
Door uit te gaan van de principes van Universal Design wordt van bij de aanvang van elk ontwerpproces nagegaan hoe een publieke ruimte of een product, een grafische boodschap, een website, een gebouw,… zowel functioneel als esthetisch aantrekkelijk kan zijn voor een zo groot mogelijke diversiteit van gebruikers.